شهرت فتوایی قدماشهرت فتوایی قدما به شهرت فتوایی میان اصحاب ائمه علیهم‌السّلام و فقهای متقدم اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفشهرت فتوایی قدما، نوعی از شهرت فتوایی است که در میان اصحاب ائمه علیهم‌السّلام و فقیهان متقدم شیعه محقق شده است. ۲ - مراد از قدما«قدما» به آن دسته از فقیهان امامیه گفته می‌شود که یا هم عصر ائمه علیهم‌السّلام بوده‌اند یا در زمان غیبت صغری و یا در فاصله کمی بعد از آن زندگی می‌کرده‌اند و بزرگانی هم چون: « ابن جنید اسکافی ، ابن ابی عقیل ، علی بن بابویه قمی ، شیخ صدوق ، شیخ مفید ، سید مرتضی ، شیخ طوسی ، ابوالصلاح حلبی ، سلار ، قاضی ابن براج و ابن زهره » را شامل می‌شود. ۳ - علت تقسیم شهرت فتواییعلت تقسیم شهرت فتوایی به شهرت فتوایی قدما و متاخرین ، خصوصیتی است که در روش فتوایی قدما وجود دارد و باعث شده بسیاری از فقهای شیعه این شهرت را حجت بدانند، و آن، تعبد خاص قدما به فتوا دادن طبق مضمون روایات ائمه علیهم‌السّلام است؛ به این ترتیب که عین الفاظ احادیث معصومان علیهم‌السّلام را به عنوان فتوا نقل نموده و سند آنها را حذف می‌کردند و این روش، باعث حصول اطمینان به وجود نص معتبر ، برای فقهایی است که شهرت فتوایی قدما را حجت دانسته‌اند. ۴ - سیر تطور فقه شیعهبعضی از بزرگان مراحلی را که فقه شیعه از عصر ائمه علیهم‌السّلام تاکنون طی نموده به پنج مرحله تقسیم کرده‌اند: ۱. در اوایل عصر ائمه علیهم‌السّلام تدوین و تالیفی در کار نبوده و روایات ایشان به طور مستقیم و یا تنها از راه نقل زبانی به شیعیان می‌رسید؛ ۲. در مرحله بعد، شیعیان نسبت به جمع آوری و نگه داری روایات در کتاب‌ها و رساله‌های متعدد اهتمام ورزیدند و حدود چهارصد کتاب و رساله در این باره تدوین نمودند که به « اصول اربعمائة » شهرت دارد؛ ۳. در مرحله سوم، کار تنظیم، مرتب کردن و تبویب این کتاب‌ها انجام گرفت و اسناد روایات نیز در آنها آورده شد و این کتاب‌ها ضمن آن که نیازهای روزمرّه را برطرف می‌نمود مصادر و منابع فتوا نیز شمرده می‌شد؛ ۴. در مرحله چهارم، فقها به طور گسترده اقدام به صدور فتوا نمودند، و فتواهای آنها طبق مضمون احادیث با آوردن الفاظ روایات و حذف سندها صورت می‌گرفت و در محدوده کمی به اجتهاد می‌پرداختند؛ یعنی در حد تخصیص عمومات، تقیید مطلقات، جمع بین اخبار متعارض و ترجیح میان آنها، اجتهادهایی صورت می‌گرفت، ولی اعتنایی به ادله عقلی ، اصول عملی ، سیره عقلا و... نمی‌شد؛ ۵. در مرحله پنجم، دامنه اجتهاد گسترش یافت و تفریع فروع و تطبیق اصول و قواعد کلی بر فروع و موضوعات جدید و استفاده از اصول و قواعد کلی و اصول عملی را شامل گردید. ۵ - حجیت شهرت فتوایی قدمابنابراین، شهرت فتوایی قدما، شهرتی است که تا قبل از مرحله پنجم حادث گردیده باشد که حکایت کننده از وجود دلیل معتبر نزد قدما است و سبب حصول وثوق و اطمینان به قول و فتوای آنها می‌گردد؛ هر چند برخی از فقهای متاخر شهرت فتوایی را مطلقا (شهرت فتوایی قدما و متاخرین ) حجت نمی‌دانند. [۵]
محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، ص۲۷۸.
[۱۰]
تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۳، ص۲۲۱.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۳۱، برگرفته از مقاله «شهرت فتوایی قدما». |